Logo Gmina Perlejewo

Perlejewo

 

 

             W XIV wieku tereny na którym obecnie leży gmina Perlejewe należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL). Przeważały tu ogromne lasy, gdzieniegdzie tylko istniały osiedla. Litewscy książęta osiedlali chłopów i bojarów pochodzących z Rusi. O tych czasach zachowało się niewiele dokumentów, jednak z tych skąpych materiałów badacze wnioskują, że Perlejewo istniało najpóźniej w końcu XIV wieku. Zapewne już w tym czasie istniała tu prawosławna cerkiew1. Nazwa tej miejscowości wywodzi się od białoruskiego imienia Pierlej2. Ówczesne Perlejewo było niewielką wioską, a raczej dość dużym obszarem gruntów zwanym właśnie w ten sposób (włość perlejewska). Obszar ten należał do książąt litewskich. 

 

 

 

            W 1390 roku rozległe i prawie puste obszary Podlasia objął w posiadanie książę mazowiecki Janusz I. Dziedziczył tu do początków XV wieku, kiedy to Litwini ponownie przejęli kontrolę nad Podlasiem. Krótki okres panowania księcia mazowieckiego zupełnie zmienił stosunki osadnicze na prawie całym Podlasiu. Książę sprowadził tu liczne grono drobnych rycerzy z głębi Mazowsza. Wokół niewielkiej książęcej osady Perlejewo powstały liczne nowe osiedla szlachty mazowieckiej: Twarogi, Miodusy, Czarkówka. Na gruntach odłączonych od Perlejewa zamieszkali rycerze herbu Abdank, którzy założyli osadę Leszczka. Gdy mazowieccy religijni rycerze już tu zamieszkali okazało się, że najbliższe kościoły katolickie są bardzo odległe, zaczęto zatem zakładać parafie. Na ówczesnym Podlasiu były to z reguły fundacje miejscowych rycerzy. Tak też stało się w Perlejewie. Parafia powstała w 1407 roku. Ufundowali ją bracia Leszczyńscy z Leszczki. Kościół miał wezwanie Trójcy Przenajświętszej, Ciała Chrystusowego, Wniebowzięcia NMP i Wszystkich Świętych. Bracia Leszczyńscy uposażyli go w 3 włóki ziemi. Kościół powstał na ziemi nadanej Leszczyńskim wykrojonej z gruntów Perlejewa. Samo Perlejewo nie długo już stanowiło własność książęcą. W 1418 roku ówczesny władca tych ziem litewski książę Witold nadał Perlejewo Janowi herbu Awdaniec z Białoskurów3. Białoskóry leżą w obecnej gminie Sierpc, niedaleko dawnej siedziby Leszczyńskich herbu Awdaniec. Rycerze ci zapewne byli spokrewnieni i Leszczyńscy sprowadzili się tutaj krewniaka Jana, który wystarał się o nadanie książęce.

 

            Od tej pory Perlejewo stanowiło już własność prywatną, rycerską. Było już siedzibą parafii co czyniło z tej miejscowości naturalne centrum najbliższej okolicy. Nowi osadnicy przyjęli zwyczajowo nazwisko od swojej siedziby. W 1452 roku w księgach sądowych zapisano rycerzy: Bartłomieja Perlejewskiego i Pawła z Perlejewa4, być może synów Jana z Białoskórów. Zapewne ten drugi jest tożsamym z Paweł z Perlejewa zwany Dursem. To właśnie Paweł Durs z Perlejewa powiększył nadanie dla miejscowego plebana o 1 włókę ziemi. Można przypuszczać, że pierwsi mieszkańcy tych okolic – prawosławni chłopi przenieśli się w inne strony. Perlejewo stało się osadą drobnoszlachecką, podobną do sąsiednich osiedli tego typu. Spis podatkowy z 1580 roku informuje, że ziemia w Perlejewie podzielona była między rycerzy uprawiających włóki „ziemskie” oraz plebana perlejewskiego. Pleban posiadał włóki „osiadłe”, czyli zamieszkałe przez poddanych chłopów. Mieszkali też w jego części zagrodnicy (ubodzy chłopi). Natomiast szlacheccy dziedzice wsi sami uprawiali swoje działy ziemi. Wyróżniał się wśród nich Jan Perlejewski5. Do połowy XVII wieku Perlejewo rozwijało się całkiem dobrze, sprzyjało temu położenie przy ważnym trakcie drogowym z Warszawy na Litwę. Ośrodki parafialne bardzo często stawały się również ośrodkami handlowo – usługowymi, czymś w rodzaju małego miasteczka. Jednak brak jest danych aby Perlejewo było w czasach I Rzeczypospolitej takim ośrodkiem. Osady handlowe istniały w Grannem, Grodzisku, Ostrożanach i Pobikrach6. Ród Perlejewskich herbu Awdaniec nie zostawił po sobie wielu zapisów. Według Herbarza hrabiego Uruskiego żył w końcu XVI wieku Stanisław Perlejewski dzierżawca w Węgrowie, natomiast w ostatnich latach tegoż stulecia żył Wojciech syn Wawrzyńca7. Żył również wspomniany wyżej dziedzic Perlejewa – Jan Perlejewski. W następnych latach ród ten rozproszył się po okolicy. Jest notowany w wielu miejscowościach okolic Siemiatycz8. Do tej pory żyją tu Perlejewscy9

 

            Do połowy XVII wieku Perlejewo rozwijało się całkiem dobrze, sprzyjało temu położenie przy ważnym trakcie drogowym. W 1655 roku rozpoczął się „potop szwedzki”, który zapoczątkował kilkuletni okres wojen. Dogodne położenie przy trakcie drogowym stało się przekleństwem Perlejewa. 

 

            Wczesną wiosną 1657 stacjonowały tu na dłużej wojska koronne, natomiast w maju tego samego kilka razy wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie maszerowały przez Perlejewo przeprawiając się uprzednio pod Krzemieniem10. Przemarsze te oznaczały rekwizycje, pożary i śmierć dla większej części ludności. Drewniany kościół perlejewski został zrujnowany. Dopiero w 1664 roku przystąpiono do budowy nowej świątyni pod kierunkiem księdza proboszcza Grzegorza Korycińskiego. Perlejewo było osadą drobnoszlachecką, do dziedziców tej wsi oraz Leszczki należał kolatorstwo parafii. Oznaczało ono, że mieli oni prawo obsadzać proboszczów w tej parafii ale też dbać o kościół i plebana. Przysługiwała im specjalna ławka pod samym ołtarzem. Wobec wielkich zniszczeń kościoła i biedy panującej wśród szlachty po potopie szwedzkim nie byli oni w stanie pełnić tych prestiżowych praw i obowiązków. Kolatorstwo parafii przeszło na możne rody ziemi drohickiej. W latach sześćdziesiątych XVII stulecia ten przywilej posiadał Aleksander Radziszewski (zm. 1670), podkomorzy drohicki i następnie od 1666 roku kasztelan podlaski11. Za jego czasów oraz proboszcza ks. Grzegorza Korycińskiego w 1664 roku przystąpiono do budowy kolejnej świątyni w Perlejewie12. Nowy kościół zyskał wezwanie św. Piotra w Okowach, Przemienienia Pańskiego i św. Mikołaja13. Ten kościół spłonął w 1706 roku. Rok później Baltazar (Balcer) Ciecierski (zm. (1750), stolnik drohicki ufundował kolejny drewniany kościół. W latach 1740-1753 ks. Maciej Święcki, proboszcz perlejewski (1740-1782) wyposażył nową świątynię w siedem ołtarzy. W VIII niedzielę po Zielonych Świętach dnia 21 lipca 1754 roku konsekracji kościoła i trzech dzwonów dokonał ks. bp Ludwik Riaucour (1700-1777), biskup tytularny Ptolemais (03.03.1749), sufragan łucki (1749-1777)14W XVII i XVIII wieku Perlejewo było zapewne niewielką wioską drobnoszlachecką, z kościołem parafialnym niczym się specjalnie nie wyróżniającą. 

 

            W 1812 roku przez Perlejewo do Brańska miała maszerować armia francuska15, co spowodowało zapewne nowe zniszczenia. W 1859 roku plebanem perlejewskim został ks. Józef Srzedziński (1818-1891). Była to wybitna postać w historii Perlejewa. Wielki budowniczy oraz patriota. Już w roku objęcia godności rozpoczął budowę nowej, tym razem murowanej świątyni przy pomocy budowniczego Jana Orłowskiego, kamień węgielny poświęcono 6 sierpnia. Ksiądz Srzedziński wybudował tu również szkołę dla dzieci. W 1863 roku ksiądz ten zaangażował się w Powstanie Styczniowe, wygłaszał patriotyczne kazania, za co władze carskie zesłały go do guberni orenburskiej. Budowa kościoła została przerwana. Dopiero w 1883 roku dokończono budowę, pod kierunkiem ks. Wincentego Szabłowskieg, ówczesnego proboszcza (1877-1886). Poświęcenia nowej świątyni dokonał w pierwszą niedzielę adwentu 27 listopada 1884 roku proboszcz ks. Wincenty Szabłowski w towarzystwie ks. Konstantego Waszkiewicza (ur. 1835), proboszcza ciechanowieckiego (1884-1891). W 1899 roku położono nową posadzkę z terakoty - w miejsce drewnianej podłogi16.

 

 

     

 

 

            Wiele danych na temat Perlejewa zapisał Słownik Geograficzny z 1890 roku. Według niego Pierlejewo, alias Pierlejew, Perlejwo (wg danych rosyjskich- Pierelewo, Perelejewo), to wieś nad rzeczką Pełchówką dopływem Nurca, w powiecie bielskim guberni grodzieńskiej, w 3 okręgu polskim ciechanowieckim (dawna ziemi drohicka) i w obwodzie białostockim. Miejscowość leżała o 24 wiorsty od Grodna. Według opisu rzeczka Pełchówka wypływająca ze źródła pod wsią Drochlin przepływa ze wschodu na zachód przez całą długość parafii perlejewskiej. W tamtych czasach rzeczka Pełchówka zasilana licznymi strumieniami „obracała 4 młyny” w Leszczu, Pełchu i Wojtkowicach. Przez Perlejewo przechodził trakt drogowy zwany „ Wielkim Wojennym z Grannego do Brańska, Bielska, Białegostoku, Grodna i dalej wiodący”17

 

            W końcu XIX wieku parafia Perlejewo liczyła 29 wsi (wcześniej należały do niej Poniaty i Skórzec). W całej parafii naliczono 531 domów, 3 239 mieszkańców (1 656 mężczyzn i 1 539 kobiet, stan z 1884 roku). Sama miejscowość Perlejewo liczyła 24 domy, 120 mieszkańców (56 mężczyzn i 64 kobiet). Mieszkała tu uboga szlachta, jeden dom zamieszkiwali włościanie. „Ma grunty żytnie, dobre, las młody przeważnie brzozowy, tylko na opał, łąki żyzne gruntowe, karczma przy trakcie, jedyna w całej parafii. Jest szkoła pobudowana przez księdza Srzedzińskiego, ale stoi opustoszała. W Wielki Piątek odbywa się tu jarmark, przeważnie na wiktuały wielkanocne potrzebne18

 

            W całej parafii perlejewskiej notowano w 1884 roku zaledwie jeden dom zamieszkały przez prawosławnych (w Kosiance Leśnej). Prawosławny urzędnik osiedlił się też w Perlejewie. Co ciekawe prawie wcale nie notowano Żydów, wspomina się tylko o kilkunastu Żydach „napływowych czasowo bawiących”19Mieszkańcy parafii zajmowali się głównie uprawą ziemi. Z gospodarstw „zbywają produkty wywożąc na sprzedaż do miast Ciechanowca i Siemiatycz. Z rzemieślników najwięcej tu szewców i kowali, dalej stolarzy, wielu także w czasie wolnym od zajęć gospodarskich trudni się piłowaniem drzewa i budowaniem. Chociaż w Perlejewie jest dogodny lokal na szkołę, to jednak, z niezależnych od parafian przyczyn, nie ma szkoły. Kobiety w zimie przędą, wyrabiają piękne płótna, serwety, ręczniki w różny deseń. Bawełniane, lniane i konopne, pod względem piękności wiele nie ustępujące fabrycznym, a pod względem dobroci [dobrego wykonania] przenoszące je, a także dywany wełniane, półsukienka na ubrania kobiece, sukna na męzkie; wyroby swe przeważnie sami na różne kolory farbują20. Prócz kościoła w Perlejewie i spichrza w Stefanowie, żadnych innych murowanych zabudowań w całej parafii nie ma21. Wsie parafialne zamieszkiwała głównie drobna szlachta. 

 

            W okresie międzywojennym Perlejewo było średniej wielkości miejscowością, w latach trzydziestych XX wieku notowano tu ponad 30 domów. Według danych z Księgi Adresowej Polski w Perlejewie działała Spółdzielnia Spożywców o nazwie „Gospodarz”, spółdzielni mleczarska (sp. z o.o.). Istniał tu zakład kowalski S. Wasilewskiego, działała piwiarnia M. Maćkowiaka, sklep spożywczy S. Konobradzkiego oraz dwa zakłady „wyszynku trunków” D. Wiszni i Franciszka Lasa22.

 

             W 1930 roku władze gminy Skórzec do której należało ówcześnie Perlejewo podjęło dużą inwestycję. Budowę czteroklasowej szkoły powszechnej właśnie w tej miejscowości23

                                         

 

 

 

1Jaszczołt T, Gmina Grodzisk....., s. 33. 

2Kondratiuk M, Nazwy miejscowe..... ,s. 154. 

3Jaszczołt T, Gmina Grodzisk....., s. 22. 

4Tamże, s. 28. 

 5Źródła Dziejowe...., tom XVII/1, s. 45.

6Maroszek J., Targowiska wiejskie...., s. 204. 

7Rodzina, Herbarz......, tom XIII, s. 344. 

8Jaszczołt T, Gmina Grodziskm..., passim. 

9Według serwisu www.moikrewni.pl w Polsce żyje 98 osób o tym nazwisku. Najwięcej z nich (22 osoby) mieszkają w Siemiatyczach. Kolejne większe skupiska rodziny to Wołomin (12), Wysokie Mazowieckie (10) i jeszcze kilka miast na zachodzie i północy kraju. 

10Wimmer J, Wojska polsko-szwedzka, Warszawa 1973, s. 180 i 184. 

11Jaszczołt T, Gmina Grodzisk....., s. 64. 

12 Serwis internetowy diecezji drohickiej/ Perlejewo. 

13Tamże. 

14Tamże. 

15Jaszczołt T, Gmina Grodzisk....., s. 96. 

16Serwis internetowy diecezji drohickiej/ Perlejewo.

17Słownik Geograficzny..., tom VIII, s. 97. 

18Tamże. 

19Tamże, s. 98. 

20Tamże, s. 99. 

21Tamże. 

22Księga Adresowa....., s. 151. 

23Przebój, marzec 1931, s. 41. 

 

 

 

 

 

 

 Źródło:  Zugaj Leszek  "Historia Gminy Perlejewo", Lublin 2008.

     

 

     

 

 

   

Wójt gminy zaprasza

Wójt Gminy Perlejewo przyjmuje interesantów w każdą środę w godz. 9-12. Prosimy o wcześniejsze telefoniczne potwierdzenie obecności.

 

Urząd Gminy Perlejewo

17-322 Perlejewo
tel./fax 85 657-85-15
e-mail:ug@perlejewo.pl 

 

Zobacz również

wersja językowa

Kalendarz

marzec 2024
Pn
Wt
Śr
Cz
Pt
So
Ni
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31

Zegar

  • :
  • :
Akceptuję

Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z Polityką Plików Cookies.